Dearvvašvuođadivššárat lohkaba unnán nuorra nieiddaid Guovdageainnus váldán HPV-boahku. Nuorra nieida, guhte ieš lea váldán dán vaksiinna, jáhkká tabuaid sáhttit leat duogážin dasa.
Dearvvašvuođadivššárat lohkaba unnán nuorra nieiddaid Guovdageainnus váldán HPV-boahku. Nuorra nieida, guhte ieš lea váldán dán vaksiinna, jáhkká tabuaid sáhttit leat duogážin dasa.
Charlotte Eira (25) lea Ruoŧa beale Sámis eret, ja doppe lei olu diehtojuohkin boahku birra, muhto ii šaddan goasse váldit boahku.
Go fárrii Guovdageidnui 2010:s, ii gullan šat dan birra, ovdal go bođii SMS-muittuhus Álbmotdearvvašvuođa instituhtas.
Dál sus okta olmmái ávžžuhii boahkuhuvvot, ja Charlotte mearridii váldit boahku.
– Jus sáhttá eastadit dávddaid, de manne ii, lea juobe geahččalan ge. Borasdávda ii leat mihkke leaikkaid, jus šaddá mihkke ja ii leat váldán boahku, šaddá álo jurddašit manne ii váldán, lohká Charlotte.
Jáhkká leat tabun
Son ii leat gullan nu olu humu boahku birra.
Son árvvoštallá ahte soaitá heahpat go njoammu seksuálalaš oktavuođain, muhto jáhkká ahte lea ávki hupmat dan birra, vai ii leat tabu.
– Sáhttá maid leahkit dalle go spiidneinfluensa leavai, olbmot válde boahkuid eai ge diehtán mii dat lei. Das ledje olu liigeváikkuhusat. Muhto dán boahku leat dutkan olu, dál gullen ahte álget bártniide maid fállat boahku. Dán leat dutkan olu, ja áin ávžžuhit boahkuhuvvot. Jáhkán ahte jus livččii várálaš, de ii livčče nuvttá, lohká Charlotte.
Unnán nuorra nieiddat boahtán
HPV-vaksiidna fállo nuvttá buot nieiddaide geat leat šaddan 1991:s ja ovdal.
Dat lea oassi Álbmotdearvvašvuođa instituhta prográmmas, eastadit borasdávdda mánágoahtečoddagis.
– Eai leat boahtán nu oallugat boahku oažžut go leimmet doivon ja vuordán, lohká dearvvašvuođadivššár ja jortamovra Inga Karen Anne Sara.
– Lea oalle unna proseanttaš nuorra nieiddain geat leat boahtán, lasiha dearvvašvuođadivššár Berit Inger Anne Buljo.
Leamaš diehtojuohkin
Vaksiidna eastada HPV-infekšuvnnaid, mii lea mii dagaha mánágoahtečottaborasdávdda. HPV-infekšuvdna sáhttá rievdat seallarievdamii, mii fas sáhttá rievdat borasdávdan.
Dearvvašvuođadivššárat lohkaba ahte sii geat bohtet boahkuhuvvot, dihtet ja leat lohkan boahku birra, muhto muđui eai jearat nuorat sudnos dan birra.
– Mis lea leamaš diehtojuohkin dan birra, ja Álbmotdearvvašvuođa instituhtas lea leamaš diehtojuohkin dan birra. Dattetge leat unnán leamaš váldime boahku, go jurddaša mis leat olu nuorat min suohkanis. Orru leame nu ahte olusat gullet olbmáin boahku birra, ja orru unnán diehtu boahku birra, lohká Berit Inger Anne Buljo.
Soai árvvoštallaba ahte nuorat soitet eará sajiin leamaš váldime boahku, jus mat studerejit eará báikkis. Boahku sáhttá váldit doppe gos orru.
– Lea váttis diehtit manne eai leat leamaš nu olusat váldime boahku, lohkaba soai.
– Sáhttá balddihan
Lea leamaš sáhka ahte HPV-boahkus leat várálaš liigeváikkuhusat. Danmárkkus leat jáhkkán ahte HPV-boahkku dagaha POTS-dávdda (Postural Ortostatisk Takykardi Syndrom).
Eurohpá dálkkasdoaimmahat lea guorahallan ášši, muhto eai gávdnan makkárge duođaštusa ahte lei boahkku mii dagahii POTS-dávdda. Dan čállá Álbmotdearvvašvuođa instituhtta iežaset neahttasiiddus.
– Ii Álbmotdearvvašvuođa instituhtta livčče ávžžuhan váldit dan jus livččii duođaštuvvon ahte lea várálaš. Ii ábut juohke diŋgii jáhkkit maid neahtas lohká, muhto dieđusge lea iežas árvvoštallama duohken. Dat sáhttá balddihan nuoraid váldimis boahku, lohká Inga Karen Anne Sara.
Stáhta ávžžuha buot nuorra nieiddaid váldit boahku, go oidnet ahte lea olu mánágoahtečottaborasdávda.
Juohkehaš galgá váldit golbma boahku, ja dearvvašvuođadivššárat čilgeba ahte dat mákset stádii lagabui 4000 ruvnno.
– Eai livčče duššiid dihte bidjan ná divrras eastadandoaimmaid johtui jus das ii livčče ávki, lohká Inga Karen Anne Sara.
Váttis fuomášit
HPV-virus njoammu seksuálalaš ovttasteami oktavuođas. Dearvvašvuođadivššárat čilgeba ahte eanas olbmuin lea HPV-infekšuvdna okte eallinagis, muhto muhtumin rumaš čorge dan ieš eret.
Eará háviid šaddá seallarievdan, ja muhtun háviid rievdá borasdávdan.
– Mánágoahtečottaborasdávdda ii leat álki fuomášit, ja dat sáhttá leavvan guhkás ovdal go mearkkat álget boahtit. Dalle sáhttá leahkit beare maŋŋit, čilgeba soai.
– Dá lea investeren iežas dearvvašvuhtii, mii ávžžuhit váldit oktavuođa. Sáhttá vaikko SMS sáddet, ja mii šiehttat áiggi, lohkaba soai.
Evttoha fáddáeahkeda
– Midjiide, geat leat boarráseappot, ii soaitte nu issoras váldit oktavuođa dearvvašvuođaguovddážiin. Jáhkán nuorabuidda lea veahá vearrát. Jáhkán livččii buorre jurdda lágidit fáddáeahkeda, muhtun eahkeda ovdamearkka dihte, lohká Charlotte Eira.
– Buorre jurdda gal livččii, muhto nubbi lea ahte bohtet go. Dávjá go mii lágidit fáddáeahkediid, de eai boađe nuorat. Šaddá nu ahte čohkkát ja vuordit, lea váttis olahit nuoraid, lohkaba dearvvašvuođadivššárat evttohusa birra.
