Máŋggaid jagiid lea Sámediggi bargan rievdadit Norgga boraspirepolitihka, muhto ii leat olahan sidjiide oaivegávpogis geat mearridit.
Sámediggi bargá daiguin resurssaiguin mat mis leat. Dán jagi geahččalit ođđa doarjjaortnegiid guohtunealáhusaide, mat earret eará galget veahkehit loktet beroštumi, áŋgiruššama ja beavttálmahttima boraspiriid liseansa- ja earrebivdui. Mii háliidit váikkuhit ahte boraspirevahágat eanet duođaštuvvojit. Mii válljet doarjut prošeavttaid ja doaibmabijuid mat sihke nannejit árbevirolaš máhtu bearašboazodoalus ja mat leat veahkkin fievrrideame máhtu viidáseappot. Boazodoallu lea ealáhus mii ovdána áiggi mielde. Danne lea Sámediggi maiddái vuoruhan addit doarjaga investeremiidda mat váikkuhit boazodoalu ođđahutkamii ja ovdáneapmái.
Dálá boraspirepolitihkka lea jávkadeame sámi guohtunealáhusaid eallinvuođu. Stuora boraspirevahágat dagahit boazoeaiggádiidda ja sávzaboanddaide ekonomalaš ja psyhkalaš nođiid. Miehtá riikka leat guohtunealáhusat dieđihan heahtedili beare olu boraspiriid geažil. Logut čájehit ahte máŋggaid orohagaid ealut leat unnon beliin boraspirevahágiid geažil, juoga mii lea dagahan ahte njuovvanlogut leat ollu njiedjan. Boazodoallu ja sávzadoallu eai galgga dárbbašit heivehit iežaset boraspiriide ja vahágiidda maid dat mielddisbuktet. Sámi ealáhusdoibmii ja eallinárvui lea dehálaš ahte jagi 2011 boraspiresoahpamuš čuovvuluvvo Stuorradikki áigumušaid mielde.
Dálá boraspirepolitihkka lea jávkadeame sámi guohtunealáhusaid eallinvuođu. Stuora boraspirevahágat dagahit boazoeaiggádiidda ja sávzaboanddaide ekonomalaš ja psyhkalaš nođiid.
Hans Ole Eira, sámediggeráđđi
Geatkkit lassánit ja leat dál badjelmeare ollu. Rovdata loguid mielde lea nállelohku maŋemus golbma jagi leamaš eambbo go dat 39 čivgabessoša jagis maid Stuorradiggi lea mearridan našunála nállemihttomearrin. Jagi 2020:s lei olles riikka nállestáhtus 63 čivgabessoša jagis. Lea erenoamážit namuhan veara ahte Finnmárkku geatkeliseansabivddus ii leat ollu ávki. Stáhtahálddašeaddji mielde 1.2.2021 ii lean oktage geatki jávkaduvvon, vaikko bivdomearri lei 25 geatkki. Dat vuorjá Sámedikki ja juoga ferte dahkkot guovllu geatkebivdduin. Ferte árvvoštallat báhčinbálkká ja eará doaibmabijuid. Sámediggi vuorjašuvvá maiddái go Stáhta luonddubearráigeahčus eai leat jámihanávdnasat olahanmuttus go leat sierra geatkebivddus, muhto šaddet ohcat oažžut daid juohke háve. Dat dagaha váttisin jávkadit meahcceealli.
Ferte árvvoštallat báhčinbálkká ja eará doaibmabijuid.
Hans Ole Eira, sámediggeráđđi
Sámediggi oaidná maiddái ahte ollu bohccot gottáhallet sihke gonagasgoaskimiidda ja mearragoaskimiidda. Dán jagáš guottet lahkona ja Sámediggi dađi bahábut ballá ahte boazoealáhus fas šaddá vásihit seamma sullasaš dilálašvuođaid go ovddit jagiid ge. Sámediggi lea jahkásaččat bivdán ahte vuolggahuvvojit doaibmabijut unnidan dihte vahágiid maid goaskin dagaha boazoealáhussii, erenoamážit guottetáiggi, muhto ii leat vuos mihkke dahkkon. Nu guhká go boazoeaiggát ii dovdda jur juste guđe goaskin lea vahágahttán bohccuid, de dávjá ii leat vejolaš oažžut báhčinlobi goaskimiidda mat váldet bohccuid.
Boraspirečivgan guohtuneatnamiin lea maiddái stuora váttisvuohta. Sámediggi oaivvilda ahte dat ii galgga dáhpáhuvvat ja ahte daid ferte jávkadit ovttatmanos vai eai sajáiduva guovlluide mat leat vuoruhuvvon guohtunelliide. Jus eai jávkat registrerejuvvon čivggaid, de oaivvilda Sámediggi ahte boazoeaiggádat galget oažžut boraspirevahátbuhtadusaid nu go leat ohcan, vahátduođaštusa haga.
Juoga maid maiddái ferte rievdadit lea Stáhta luonddubearráigeahču práksisa boraspirevahágiid registrerema dáfus Finnmárkkus. Stáhta luonddubearráigeahčču lea mearridan ahte bohccot maid boraspiret leat goddán, galget fievrriduvvot márkanii registrerejuvvot. Dát dagaha eanet váttisvuođaid. Vuosttažettiin eai guorahala ráppi doppe gos boazu lea gottáhallan, ja gos gávdnošedje varraluottat ja luottat gokko boraspire lea hearjidan. Dat leat luottat mat máŋgga dilálašvuođas livččii veahkkin sáhttit duođaštit ahte boraspire lea goddán bohcco. Máŋgii baicca registrerejit ahte lea «eahpečielggas» dahje ahte «jáhkket gottáhallan boraspirii», ja muhtomin maiddái ahte «ii leat gottáhallan boraspirii» danne go váilot mearrideaddji duođaštusat. Dat čuohcá negatiivvalaččat boazoeaiggádiid vahátbuhtadusárvvoštallamiidda guovllus.
Viidáseappot livččii geahččalit eastadit ahte boraspire ođđasit bivdá ja goddá guohtunelliid iežas birgema dihte. Boazoeaiggádat dihtet bures ja visot logihkka dadjá ahte boraspire goddá eanet bohccuid dan botta go boazoeaiggát šaddá doalvut ráppi vulos márkanii. Dasa lassin lea dat stuora psyhkalaš noađđi boazoeaiggádiidda, mii ii livččii dárbbašlaš. Boazoeaiggádat livčče maid garvit dákkár lassi bargguid ja goluid maid dát stáhta práksis buktá. Sámediggi bidjá maiddái gažaldatmearkka dán práksisa lobálašvuhtii. Ii sáhte goit duohta ahte Finnmárkku boazodolliid galgá meannudit eará ládje go riikka eará boazodolliid?
Hans Ole Eira, sámediggeráđđi
Sámediggi deattuha ahte stuora oassi bohccuin mat gottáhallet boraspiriide, eai goasse gávdno. Danne lea vel deháleabbo ahte ráppit mat dasto gávdnojit, maiddái registrerejuvvojit buoremus lági mielde. Sámediggi áigu čuovvulit dan go rievdadit 8. regiovnna boraspirehálddašanplána dán jagi, ja áigu maiddái bivdit vástádusa Birasdirektoráhtas dán práksisa birra.
Lea Sámedikki ovddasvástádus muittuhit ahte stáhtalaš eiseválddiin lea álbmotrievttálaš geatnegasvuođaid bokte erenoamáš ovddasvástádus iežaset álgoálbmogii. Sámediggi ii hálit ahte Norgga luonddus eai gávdno boraspiret, muhto jus dat áitet sámi guohtunealáhusaid ceavzima, de dat lea čielga álbmotrivttiid rihkkun. Sámediggi oaidná hástaleaddjin ahte árbevirolaš máhttu ii vuhtiiváldojuvvo hálddašeamis ja áigu joatkit bargat dan ala ahte árbevirolaš máhttu šattašii lunddolaš oassin boraspirehálddašeamis.
2021:s lea válgajahki ja mii oažžut sávvat ahte ođđa álbmotválljejuvvon áirasat Stuoradikkis ja ráđđehusas guldalit guohtunealáhusaid buorebut, vai maiddái vásáhusvuđot ja árbevirolaš máhttu vuhtiiváldojuvvojit min boraspirehálddašeamis. Maiddái vai olahivččiimet Stuorradikki guovtti juogis mihttomeari ahte mis galget leat guoddevaš sámi guohtunealáhusat seamma ládje go ealaskas boraspirenálit. Dát lea juoga mainna Stuoradiggi ja Sámediggi ferteba ovttasráđiid geahččalit bargat.
