Don it sáhte juohkit luopmogovaid maid ieš leat váldán lobikeahttá, vaikko mo fiidná du mielas dat leat. Hirbmat olu govat maid olbmot leat govven luomus lea njulgestaga láhkarihkkumat.
Don it sáhte juohkit luopmogovaid maid ieš leat váldán lobikeahttá, vaikko mo fiidná du mielas dat leat. Hirbmat olu govat maid olbmot leat govven luomus lea njulgestaga láhkarihkkumat.
Dan lohká Frende Forsikring buvttadanhoavda, Einar Brekken NTB:ii.
– Vaikko háliidat buriid, de ii leat lohpi juohkit govaid dahje persovnnalaš dieđuid olbmuid birra sis jearakeahttá, čilge Brekken.
Makkár lágaid rihkkut?
Rikard af Sandeberg gii lea Norden buvttadan- ja márkanastindirektevra Frende ovttasbargofitnodagas Affinion.
– Go juogát govaid ja persovnnalaš dieđuid olbmuid birra, de rihkkut don ráŋggáštuša-, persovnnadieđuid- ja vuoigŋaduojilágaid, lohká son.
Lohká govat eai dárbbaš leat govat go olbmot leat juhkan dahje leat álás.
– Jus olbmot geaid don leat govven, gáibidit daid eret váldit, de galggat dan dahkat, it ge jearrat siva. Ii leat doarvái lohkat ahte lea du govva dahje lea du mielas čáppa govva, lohká Einar Brekken.
Richard af Sandeberg čilge dát gusto buot govaide beroškeahttá leat go álmmuhuvvon neahttasiiddus, bloggas dahje sosiála mediain, rabas dahje gitta Facebook-joavkkuin dahje video njuolggosáddagiin.
– Muitte maid ahte jus leat ožžon lobi álmmuhit gova, de sáhttá dát lohpi gessojuvvot ruovttoluotta. Dalle fertet jávkadit daid govaid, lohká Richard af Sandeberg.
Don leat iežat mánáid ovdagovva
Lea dehálaš ahte don leat dihtomielalaš mánáid govaid ektui ja makkáriid don juogát.
– Jus mánát hárjánit ahte jearat sis ovdalgo álmmuhat sis govaid, de ohppet sii árvvus atnit earáid oaiviliid ja ohppet jearrat iežaset skihpáriin ožžot go lobi sis bidjat govaid internehttii. Máná buoremus ovdagovva leat don, lohká Brekken.
Mediabearráigeahčču logut čájehit ahte badjel bealli (58 proseantta nieiddain ja 50 proseantta gánddain) norgalaš 16-jahkásaččat leat gáhtan gova maid sii leat álmmuhan interneahtas.
– Danin gánnáha mánáide oahpahit buorre juohkindábiid, amas eai dárbbaš maŋŋá gáhtat, lohká Einar Brekken.
Várut ID-suollaga
Jierpmehis priváhta govaid ja persovnnalaš dieđuid juohkin lea gollegáldu ID-suollagiidda. Dán maŋimuš guokte jagi lea eambbo go 170 000 norgalačča badjel 18 jagi vásihan ID-suoládeami. Dan čájehit NorSIS logut.
– Don berret álo leat dihtomielalaš maid don juogat ja geat dan sáhttet oaidnit. Govaid sáhttá šaddat heahttin dutnje, joatká Sandeberg.
Govat sáhttet muitalit du dálus eai leat olbmot. Persovnnalaš dieđuid bokte sáhttet ID-suollagat geavahit boastut du identitehta. Govat dus maid ieš leat sádden, sáhttet leavvat interneahtas. Dá dušše moadde ovdamearkka.
– Olusat eai jurdil man váralaš lea ahte dus lea rabas profiila sosiála mediain. Go du konto lea rabas, de sáhttá vaikko gii fitnet daid govaid ja geavahit daid boastut, lohká Einar Brekken.
Dárkkis gokčá go boasttogeavaheami
Jus govat dahje diehtu vuos lea leavvan, de lea váttis dan bissehit. Dalle berret dárkkistit sáhttá go dáhkádus veahkehit du. Muhtin fitnodagat veahkehit du jus du lea boastut geavahuvvon interneahtas.
Lea stuorra ja ádjás bargu jus ieš galgá soahtagoahtit neahttaboasttugeavaheami vuostá. Dalle lea buorre oažžut veahkki dáhkádusa bokte guorrat ja jávkadit dat mat leat leavvan viidát, lohká Einar Brekken Frende Forsikring dáhkádusfitnodagas. Dáhkádusfitnodat sáhttá maid rávvet mo garvvát boasttogeavaheami interneahtas.
Muitinlistu mii guoská mánáid govaide
* Eará olbmuid mánát: Jeara lobi váhnemiin.
* Iežat mánát:
– Go mánná deavdá 7 jagi, de lea sus vuoigatvuohta muitalit iežas oaivila.
– Go mánná deavdá 12 jagi, de galgá máná oaivil mearkkašit hui olu.
– Go mánná deavdá 15 jagi, de galgá mánná ieš beassat mearridit oažžu go su govva almmuhuvvo
Eambbo rávvagiid gávnnat dás: www.barnevakten.no, www.dubestemmer.no og www.datatilsynet.no
Mii lea boasttogeavaheapmi interneahtas?
Sáhttá ovdamearkka dihtii leat:
Govat ja videot golgosis
Loavkašuhtti jienádeamit ja áitagat
Persovnnalaš dieđut maid earát leat juohkán du birra
vierroolbmot geat leat skurban du e-poastta, giehtatelefovnna dahje dihtora.
fálska profiillat sosiála mediain
Givssideapmi ja mánáid bolgen interneahtas
Suoláduvvon dieđuid maid suola geavaha bágget du bargat nu mo suola háliida
Jus muhtin lea bidjan gova dus maid don háliidat jávkaduvvot?
Dáhtto dan olbmo gii lea bidjan du gova nehttii dus jearakeahttá ja gáibit su eret váldit dan gova.
Jus ii daga dan, de muital dat lea láhkarihkkunášši.
Jus ii dáhpáhuva mihkkege dahje it dieđe gii lea dohko bidjan dan gova, váldde oktavuođa iežat dáhkádusfitnodagain. Jus du dáhkádusfitnodat gokčá boasttogeavaheami neahtas, de veahkehit du.
