Sámedikki presideanta Silje Karine Muotka rahpansártnis Norgga beale Sámedikki dievasčoahkkimii ledje Fovsen-ášši ja maŋemus áiggiid dáhpáhusat Oslos guovddážis. Loga olles sártni dás.
Čoahkkinjođiheaddji,
Biegga ja biekka fápmu lea oassin sámi filosofiijas ja muitalanárbevierus, ja muitala mo sápmelaš lea vásihan manahemiid don doloža rájes ja mo birgen lea biekka hálddus.
Sámi álbmoga ja Norgga stuorraservvodaga oktavuohta dolvojuvvo maid biekka rievdadeaddji famuin. Soaittát einnostan dálkemearkkaid čielgasit, muhto liikká sáhtát hirpmahuvvat biekka fámuin. Čoahkkinjođiheaddji ja sámediggeáirasat,
Duorastaga njukčamánu 2. beaivvi ánui stáhtaministtar Jonas Gahr Støre ándagassii Fovsen-Njaarkes, dan ovddas go lea addojuvvon konsešuvdna bieggafápmoindustriija huksemii Storheias ja Roanis mii rihkku olmmošvuoigatvuođaid. Dát geatnegahttá.
Nuorra sápmelaččat ja norgalaš olmmošvuoigatvuođaid suodjaleaddjit, geain máŋgasis lea gullevašvuohta NSR Nuoraide ja Natur og ungdom -organisašuvdnii, manne Oljo- ja energiijadepartementii ja dieđihedje ahte eai sirdde. “Go Norga rihkku lága, dalle rihkkut mii maid lága”. Sii ledje doppe lássa uvssaid duohken gitta sotnabeaivái. Eiseválddit eai luoitán olbmuid sisa departementii. Vuossárgga čuovganeamis politiijat gudde nuoraid olggos.
Vuossárgga iđida morihii Sápmi garra govaide mat čájehedje politiijaid guoddimin nuorra sápmelaččaid politiijabiillaide. Nuorra sápmelaččat geat ráfálaš vugiin vuosttaldit olmmošvuoigatvuođarihkkuma mii dáhpáhuvvá justa dál Fovsen-Njaarkes, go bieggaindustriijarusttegat Storheias ja Roanis billistit 40 proseantta Fovsen-Njaarke dehálaš dálveguohtuneatnamiin.
Didjiide, min sámi nuoraide, dajan dán: Min álbmoga boahtteáigi lea din duohken. Dii dat suddjebehtet min dálkkiid vuostá. Dii lehpet iešheanalaččat nákcen loktet dán áššin miehtá Norgga, ja lehpet ožžon ráđđehusa sihke dovddastit olmmošvuoigatvuođarihkkuma ja šállošit Fovsen-Njaarke sijtii. Váimmolaš giitu dan ovddas! Olmmošvuoigatvuođaid suodjaleaddjit loahpahedje iežaset akšuvnna Oslos bearjadaga maŋŋel go ráđđehus lohpidii váldit alimusriekteduomu duođalažžan. Dál čuovvula Sámediggi ášši ođđa fámuin. Mii galgat guođohit ráđđehusa vai olmmošvuoigatvuođarihkkun bissehuvvo. Fovsen-Njaarke ii gierdda vel 500 beaivvi main ii dahkkojuvvo mihkkege. Dan in gierdda mun ge. Fovsen-Njaarke boazoeaiggádat oaivvildit čielgasit ahte dárbbašit guohtuneatnamiid ruovttoluotta. Rusttegiid ferte njeaidit ja guovlu ferte máhcahuvvot guohtuneatnamin. Vahágiid ferte divvut ja olmmošlaš ja praktihkalaš vahágiid ferte buhtadit. Lea bávččagahtti ja suhttadeaddji paradoksa ahte várit ja biegga man mii árvvusatnit sámi kultur- ja ealáhusdoaimmas, lea báikin gos bieggafápmoindustriija garra deaddu dagaha stuorimus sisabahkkemiid. Sisabahkkemat mat bilidit min divrras luonddu ja fallehit min kultuvrra surgadis láhkai. Ja Fovsen-Njaarke-ášši lea dušše okta ášši máŋgga áššis.
Johan Turi čállá Muitalus sámiid birra -girjjis:
“Ja ii leatge buorre sutnje orrut suhkkes vuvddiid siste, gos lea liegga ilbmi. Muhto go sápmelaš lea alla váriid nalde, de sus lea oba čielga jierbmi. Ja jos doppe livččii čoakkánbáiki soames alla vári nalde, de veajálii sápmelaš čilget oba bures su iežas áššiid.”
Duorastaga boahtá stáhtaministtar Jonas Gahr Støre dievasčoahkkimii. Dalle deaivvadan vuohččan formálalaččat stáhtaministariin dán áigodagas. Áibbas guovddáš áššin munno ságastallamis ferte leat, movt mii leat šaddan dakkár dillái gos nuorra olbmot gártet gáhta alde vuosttaldit go áibbas mearrideaddji áššit eai ovdan. Luohttevašvuohta ja buorre gulahallan mii galggašii min ja ráđđehusa gaskkas lea hedjonan, ja mis leat dál moanat čoahkkimat main eai leat bohtosat. Stáhtaráđit dávjá celket čoahkkima álggus ahte “mii eat álo sáhte soabadit”, ja loahpahit čoahkkima čoahkkáigeasuin ahte “mii fertet leat ovttaoaivilis das ahte mii eat leat ovttaoaivilis”. Dát ferte rievdat.
Maŋimuš vahkuid leat oaidnán ahte stáhta ja sámi álbmoga gaskkas lea stuorra luohttámuškriisa. Dat guoská konkrehtalaččat Fovsen-Njaarke-áššái, muhto maiddái dása mo stáhta meannuda min rivttiid ja dárbbuid. Dás lea historjjálaš čanastat dáruiduhttinpolitihkkii. Dušše golmma mánu geahčen boahtá Duohtavuođa- ja soabadankommišuvnna raporta, ja dalle duođaštuvvo buot vearrivuohta mii min vuostá lea dahkkon. Sáhttit go hállat soabadeami birra nu guhká go Fovsen-Njaarke-ášši ii leat čovdojuvvon? Stuoradiggi ja ráđđehus fertejit váldit dán raportta hui duođalaččat, ja álggahit albma soabadandoaibmabijuid. Min nationála politihkkarat fertejit áddet ahte soabadanpolitihkain ii sáhte divrrošit. Mii geat dáppe čohkkát, mii diehtit ahte Sámedikkis eai leat ruđalaš návccat doaimmahit dan barggu maid galgá sámi giela, kultuvrra ja servodateallima ovdii.
Čoahkkinjođiheaddji,
Maŋimuš vahkku leamaš stuorra digaštallamat, garra dovddut ja ollu áŋgiruššan. Lea buorre go mii digaštallat áššiid. Muhto dađi bahábut oaidnit maid ahte digaštallamat muhtomin rivdet dohkketmeahttun soaibmamin. Sámi nuorat geat leat rahčan olmmošvuoigatvuođaid ovddas, leat vásihan cielaheami. Seammás leat boazodoallorivttiid vuostejienat vásihan cielaheami go leat juohkán sin oaiviliid, juoga mii iige leat dohkálaš. Máŋggaoaivilvuohta lea oassin juohke servvodagas, muhto mii eat sáhte soaibmat nubbi nuppi.
Čoahkkinjođiheaddji,
Lea čielggas ahte sámiin, nugo earáin, lea riekti oaivvildit maid háliidit politihkalaš áššiin. Sáhttet leat sierramielalašvuođat mat gusket ealáhusaide, árvvuide dahje iešguđet politihkalaš vuolggasajiide. Lea áibbas vejolaš leat sápmelaš ja oaivvildit ahte gákti, min giella dahje min kultuvrra ávnnaslaš kulturvuođđu ii guoskka dutnje. Cealkinfriijavuohta lea vuođđun álbmotválljejuvvon parlamentii nu go Sámediggi.
Mis lea goitge buohkain ovddasvástádus ahte sámi servvodagas, mii nu guhká lea jávohuvvan, šaddet áššálaš digaštallamat. Láhččot dili dasa ahte sierramielalašvuođat eai gaikkot min servvodaga. Buot sámit leat dásseárvosaččat ja doarvái buorit sápmelaččat. Sámedikki dievasčoahkkin bovdejuvvo dan mearridit dán vahku. Sámediggeráđđi evttoha ahte Sámediggi dál juo čalmmustahttá ahte sámi servodagaid siskkáldas soabadeapmi vuoruhuvvo go galgat čuovvulit Duohtavuođa- ja soabadanlávdegotti raportta. Mu váibmu lieggana go eanet olbmot háliidit čájehišgoahtit iežaset sámevuođa, ja ahte oallugat háliidit váldit ruovttoluotta ja atnigoahtit gávtti, nannet sámi kulturgelbbolašvuođa ja maiddái sámegiela. Go sii nannejit iežaset identitehta ja iešipmárdusa, de sii leat mielde nannemin sámi servvodaga ja viiddideamen sámi searvevuođa.
Váldit ruovttoluotta dan maid dáruiduhttin lea bilidan dahje rivven mis, lea eallinmátki mas olmmoš ieš mearrida iežas bálgá. Ii leat mátkemihttu mii lea deháleamos, muhto lávkkážat, maid mii Sámedikkis sáhttit doarjut iežamet barggu bokte.
Juohke sápmelaš diehtá ieš goas lea ollen dan muddui ahte sáhttá alcces ja earáide dadjat ahte son lea sápmelaš. Ii oktage sáhte dan mihtidit, dan ferte juohke olmmoš dovdat ieš. Muhto min kollektiivvalaš servvodat sáhttá doarjut olbmuid sin mátkkis. Min sámi searvevuohta sáhttá fállat mánáidgárde- ja oahppofálaldagaid sámegielain ja sámegielaide, giellakurssaid rávisolbmuide, giellakafeaid ja kultuvrralaš fálaldagaid. Sámi searvevuohta lágida kurssaid duojis, luođis, girjjálašvuođas, biebmoárbevierus, dahje mat dál dárbbašuvvojit.
Čoahkkinjođiheaddji,
Mun lean hirbmat giitevaš áŋgiruššama ovddas man oallugat dahket. Eaŋkilolbmuid ja joavkkuid áŋgiruššan lea stuorra skeaŋkan sámi servodahkii. Measta buot fálaldagat mat gávdnojit sámi álbmogii, leat álggahuvvon eaktodáhtolaš ja báikkálaš sámi áŋgiruššama bokte. Máŋgii lean jurddašan man unnán dát stuorra eaktodáhtolaš bargu oidno servodatdigaštallamis. Mii livčče mis, jus sámis ii livčče garra dáhttu nannet sámi kultuvrra ja servvodaga, go váldoservvodaga struktuvrrat eai vuhtiiváldde min dárbbuid? Liikká vuorjašuvan go nu olu min servodatovdáneamis gáibida eaktodáhtolaš návccaid ja báikkálaš vuolggaheami. Sámi ásahusovdáneapmi lea garrasit ráddjejuvvon Sámedikki ekonomalaš gaskaoami dihte. Dát lea systemalaš hástalus mii lasiha dássehisvuođa fálaldagain maid sámi servvodat oažžu. Lea duođalaš go dássehisvuohta joatká ja laská.
Čoahkkinjođiheaddji,
Sámedikki eanetlogu áigumuš lea sihkkarastit min vuoigatvuođaid, nannet min gielaid ja fuolahit, hálddašit ja nannet sihke min kulturmáhtu ja kulturhistorjjá, vai dat fievrriduvvojit boahttevaš buolvvaide. Jus dat fámut mat oaivvildit ahte dát ii guoskka sidjiide sápmelažžan, galget stivret guđe guvlui mii mannat, de oaivvildan mun ahte boađusin lea sámi servvodat mii siskkáldasat njeidojuvvo. Dat ii leat maid mii háliidat Beaiveálgu-ovttasbarggus. Dan gal áiggun deattuhit. Mun sávan ahte ollu sápmelaččat maiddái háliidit hukset ja nannet sámi giela ja kultuvrra, ja ahte min servvodagas lea solidaritehta bargat dan ovddas mii lea dehálaš min kollektiivvalaš kultuvrii ja boahttevaš sámi servodahkii.
Mun háliidan loahpahit Áillohačča sániiguin diktagirjjis Ruoktu Váimmus: Ja nu de johttán áiggiid ábiide / ábii`e čuovvulan biekka johtolagaide
