– Čuoččuhusat leat nu vearrát ja guhkkin eret duohtavuođas, ahte olmmoš ii dieđe galgágo čirrot vai reaškkihit, čállá sámediggeráđđi Runar Myrnes Balto (NSR) dán kronihkas.
Vuossárga lei historjjálaš beaivi go Stuorradiggi mearridii vuođđolágarievdadusa mii dohkkeha sápmelaččaid eamiálbmogin Norggas. Ovddádusbellodaga ovddasteaddji Carl I. Hagen lea mearkkašumistis áššái siteren čuovvovaš konspirašuvdnateoriijaid:
• «Jus evttohus dohkkehuvvo, de biddjo formálalaš vuođđu nationálastáhta ‘Sápmi’ huksemii».
• «Sámediggi stivre ‘Sámi’ etnihkalaš joavkkuin guđet leat doarvái sápmelaččat ahte dohkkehuvvojit sápmelažžan»
• «Ii dárbbaš leat nu ollu fantasiija govahallat dan, mo eallin ja bargu šaddá sihke daidda minoritehtaide ja majoritehtaálbmogii, geat gártet vuolit dási borgárin ođđa riikka ‘Sápmi’ rájáid siskkobealde.»
Buot dát, maid okta borgár oaivvilda, čužžot dál Stuorradikki áššebáhpiriin.
Dát lea konspirašuvdnateoriija mii ain eallá, ja mii deavdá Davvi-Norgga aviissaid digaštallanspálttaid sullii beaivválaččat. Vahkkosaččat gártat mii lohkat teoriijaid das, ahte Sámedikkis – go Norgga sámiid riikkasearvi (NSR) stivre dan – lea dáhttu ásahit territoria gos dušše sámiin leat rievttit ja ahte earát dulbmojuvvojit.
Teoriija lea namalassii ahte sápmelaččat áigot ásahit apartheid sullasaš stáhta. «Sámelihkadus» lea čábbát doaba ja mii lea oaivvilduvvon ovddastit dan seamma teoriija das, ahte sápmelaččat barget ásahit dákkár stáhta.
Čuoččuhusat leat nu vearrát ja guhkkin eret duohtavuođas, ahte olmmoš ii dieđe galgágo čirrot vai reaškkihit.
Teoriija guovddášpremissan lea ahte sápmelaččat gávvilis strategiijaideasetguin dájuhit sihke Stuoradikki ja Ráđđehusa, ja ahte sis lea fápmu politihkalaš joavkkuid stivrenbellodagaid badjel, sihke gurut ja olgeš bealde. Dál «dájuhuvvo» Stuorradiggi mearridit ahte sápmelaččat leat eamiálbmot.
Dát teoriijat eai leat ođđasat, ja dat geardduhuvvojit dávjá sihke sosiála mediain ja debáhtain. Dat mii lea ođas, lea teoriijaid hivvodat ja maiddái dat ahte gos dát teoriijat gullojit. Fovsen-Njaarke-akšuvnnaid maŋŋel, guovvamánus/njukčamánus, leat debáhttasiidduin garrasit fallehan Sámedikki ja sámi álbmoga, ja konspirašuvdnateoriijat besset sakka stuorrut ja leavvat. Dál dát leat ollen maiddái stuorradiggesálii.
Lihkus ledje rávis digaštallit barggus Stuorradikkis guđet máhtte doalahit dási debáhtain dáid teoretihkkáriid vuostá. Giitu sihke Svein Harbergii (Olgeš), Audun Lysbakkenii (Sosialisttalaš gurutbellodat) ja Cecilie Myrsethii (Bargiidbellodat) das, go oaidnibehtet ahte lea sáhka konspirašuvdnateoriijain ja go deattuheiddet dán stuoradiggedebáhtas.
Ii dárbbaš leat historihkkár áddet dan, ahte konspirašuvdnateoriijat minoritehtaid birra sáhttet leat várálaččat. Sosiála mediain ovdanbuktojuvvojit konspirašuvdnateoriijat dávjá roavva sámecielaheami oktavuođas, ja mađi eambbo lea sáhka sámi áššiin servvodagas, dađi stuorát saji sii ožžot.
Maŋŋel go duohtavuođa- ja soabadankommišuvnna raporta almmuhuvvo geassemánu 1. b., de lean juo vuordimin dan, ahte sámi álbmoga vuostá šaddet garra biekkat sihke sosiála mediain ja muđui debáhtain. Šaddá stuorra geahččalussan Norgga almmolašvuhtii doalahit áššálašvuođa go dáruiduhttinpolitihkka ja dan váikkuhusat dál galget digaštallojuvvot. Sáhttá oalle jođánit gártat mállin dahje seaguhussan, masa lasihuvvojit sihke konspirašuvdnateoriijat, cielaheapmi, ja sivahallan das ahte lea sáhka identitehtapolitihkas, woke-kultuvrras ja kanselleremis.
Mu čielga ávžžuhus olles servodahkii lea ahte mii várret áiggi guldalit historjjáid, ja addit alccemet vejolašvuođa njiellat duohtavuođa. Go mii de leat smáhkohallan duohtavuođa, de mii berret digaštallat mii dárbbašuvvo soabadeapmái.
Sávan ahte dán debáhtas leat rávisolbmot bearráigeahččamin, nu mo Stuorradikkis ledje vuossárgga dán vahkus. Nu sáhttit mii ovttas leat ávkin soabadanproseassas, ja suodjaleamen min sámi mánáid ja nuoraid konspirašuvdnateoriijain ja cielaheamis.
