Juohke háve go borgalat, de stuorru jápminvárra 38 proseanttain, muitala váibmospesialista ođđa dutkosa bohtosiid birra.
– Mii leat čuvvon borgguheddjiid geat beaivválaččat borgguhit, sii geat eai goassege borggut, borgguheddjiid geat feasttas borgguhit, ja ovddeš borgguheddjiid 15 jagi badjel, ja dál lea mis vástádus man várálaš lea borgguhit, muitala UiT dearvvašvuođafakultehta professora ja váibmospesialista Maja-Lisa Løchen. Dan čállá Norgga Árktalaš Universitehta sin neahttasiiddus.
Ođđa gávdnosat
Dat mii su surgeha eanemusat lea go sis geat feasttas borgguhedje, stuorui jápminvárra 38 proseanttain, go buohtastahttá singuin geat eai borggut.
– Ii gávdno báljo dutkkus sin birra geat feasttas borgguhit. Dakkárat geat soames háve borgguhit, nu ahte dát leat ođđa gávdnosat, lohká son.
7053 olbmo čuvvon 15 jagi
Dutkkus álggahuvvui 2001:s, ja lei dat viđat dutkkus Romssaiskkadeamis.
7053 olbmo serve dutkosii. 509 olbmo borgguhedje, eai ge earuhan nissoniid ja dievdduid. Bohtosat leat aiddo almmuhuvvon BMJ Openis.
Stuora várra juohke borgaleamis
– Juohke áidna sigareahtta stuorida jápminvára. Dat lea balddihahtti, in ge jáhke sin diehtit geat dušše feasttas borgguhit man várálaš dat lea, lohká Løchen.
Jápminvárra borgguheddjiin lea dávjjimusat borasdávda dahje váibmo- ja varrasuotnadávda, nu go váibmodohppehat ja gáldnanvihki.
Løchen muitala ahte varrasuonaid siskkobealde, erenoamážit borgguheddjiid varrasuonaid siste, devdo pláhkka mas leat buoidi, fiber, vuolššiseallat ja kálka. Dát pláhkka čoggo varrasutnii ovtta sadjái mii dagaha ahte varrajohtu hedjona.
– Dat mii lea várálaš borgguhemiin, lea ahte juohke áidna sigareahtta ráhkada dakkár pláhka, mii leat veahá suohkatlágan, luoddana ja geaiggaga varrasuona siste ja dahká varrabuncci mii gidde varrasuona moatti diimmus, čilge Løchen.
Jápminvárra viidáset eallimis
Beaivválaš borgguheapmi lea garrasit njiedjan maŋemus jagiid. Norggas borgguhit birrasii 13 proseantta álbmogis, čájehit Dearvvašvuođadirektoráhta logut.
Dađi bahábut lea borgguhanlohku feasttas ain seamma go ovdal, ja leat dávjá nuorra, oahppan olbmot geat borgguhit eanemusat feasttas.
Ollu várálaš mirkkut
Løchen, gii maid jođiha Našunála ráđi duhpáteastadeamis, lea ilus go borgguheddjiid lohku njiedjá, muhto son lea vuorjašuvvan maid.
– Jus leat goassege ovdal borgguhan, de guottát riskka olles eallima jápmit ovdal áiggi. Erenoamážit borasdávdavárra lea lassánan. Duhpáhis leat ollu mirkkut mat eai leat midjiide buorit, ja borgguheapmi ii buvtte dušše borasdávdda geahppáide, muhto ollu eará borasdávddaid, nu go čoalleborasdávdda ja čižžeborasdávdda, muitala Løchen.
– Dat buorre ođas lea ahte várra unnu váibmo- ja varrasuotnadávddain bártidit, go dat várra njiedjá jođánit go heaittát borgguheames, dadjá son.
Ollugat ain borgguhit
Go geahččá daid eará joavkkuid maid dutkit leat čuvvon maŋemus 15 jagi, de leat sii geat heite borgguheames, 18 proseantta stuorát várra jápmit go sii geat eai leat goassege borgguhan.
Beaivválaš borgguheddjiin lea beali stuorát jápminvárra dan 15 jagis.
– Ovdal ledje hirbmat kampánjjat go galge olbmuid movttiidahttit heaitit duhpáhiin, de ii leat šat nu ollu fokusa dasa dál. Muhto mii fertet diehtit ahte birrasii miljovnna norgalačča borgguhit ain, sihke beaivválaččat ja feasttas. Dat leat issoras alla lohku, loahpaha Løchen.
