Mii bidjat olu áiggi válljet skeaŋkkaid guhtetguoibmámet. Muhto, man lihkolaččat šaddat rievtti mielde skeaŋkkaiguin. Loga maid dutki gii dutká lihku dadjá dan birra.
Odne lea dat stuora skeaŋkaaddin- ja skeaŋkaoažžunbeaivi. Olusat bidjat sihke olu áiggi ja ruđa ohcat juovlaskeaŋkkaid bearrašii ja ustibiidda. Lea go dan veara? Šaddat go lihkolaččabun skeaŋkkaiguin? Daidda gažaldagaide geahččala dutki vástidit.
Rávisolbmuide gal lea skeaŋkalonuheapmi, addit ja oažžut skeaŋkkaid, deháleabbo go dat ahte lea čuođi proseantta deaivan skeaŋkkain ja dan geažil šaddat hui lihkolaš, čilge Norgga árktalaš universitehta (UIT) psykologa ja lihkkodutki Joar Vittersø preassadieđáhusas.
– Don sáhtát dovdat lihkkodovddu go oaččut skeaŋkka masa liikot, muhto rávisolbmuide berre ovddasmoraš maid skeaŋkkaaddi lea čájehan leat deháleamos, oaivvilda lihkkodutki.
«Dál ja dás» -lihkku ja ulbmillaš lihkku
Vittersø čilge ahte leat guokte váldo lihkkomálle:
– Vuosttaš lea «dál ja dás» -lihkku, mii lea návddašeapmi ja go dovddat dus lea buorre dilli. Jus oaččut skeaŋkka masa duođaid liikot, de sáhtát dakkár lihku dovdat. Muhto, dat dovdu ii bistte guhká. Nubbi málle lihkku lea eanet dat go dovddat ahte eallin lea obbalaččat buorre ja ulbmillaš.
Dutki čilge viidáseappot ahte oallugiidda sáhttá leat ulbmillaš addit mielamielde skeaŋkkaid. Dat várra lea ge ágga manne bidjet nu olu áiggi plánet skeaŋkkaid maid addet. Sii soitet ge vásihit ulbmillaččabun addit skeaŋkkaid go oažžut skeaŋkkaid.
Nanne sosiála čanastagaid
Dutki lohká ahte buohkaid mielas eai leat skeaŋkkat dehálaččat. Ekonomat leat evttohan ahte mii berret addit ruđa ovdalii go skeaŋkkaid, go dat lea beaktilit ruhtageavaheapmi. Sin mielas lea joavdelas golaheapmi addit olbmuide skeaŋkan diŋggaid maid eai dárbbaš.
– Sii vajálduhttet ovtta dehálaš beali. Namalassii ahte skeaŋkkaid ulbmil ii leat ruhta, muhto čájehit beroštumi ja ovddasmorraša. Skeaŋka nanne sosiála báttiid olbmuid gaskkas. Go addit skeaŋkka, de dadjat maid: «Mun jáhkán don liikot dása» ja dainna lágiin čájeha konkrehta vugiin ahte berošta nuppis.
Sosiála oktavuođat dahket min lihkolaččamussan.
Dutki deattuha maid ahte skeaŋkkat eai dárbbaš leat diŋggat, go oallugiin leat doarvái materiála diŋggat.
– Muhtumat háliidit baicce buriid vásáhusaid vásihit ovttas earáiguin, lohká lihkkodutki. .
